Niepełnosprawność można rozpatrywać w kontekście psychospołecznym.

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia definiuje ją jako: „wielowymiarowe zjawisko wynikające ze wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich społecznym i fizycznym otoczeniem”

Takie rozumowanie niepełnosprawności wynika z tego, że zaburzenia w sferze fizycznej znacznie ograniczają aktywność osoby w życiu społecznym jak również jej wydajność w sferze zawodowej. Dlatego też postanowiliśmy opublikować artykuł „Psychologiczne i społeczne aspekty niepełnosprawności w pigułce”

Biorąc pod uwagę psychospołeczny aspekt, nie sposób nie wspomnieć o poziomie jakości życia. W przypadku osób z niepełnosprawnością jest ono złożone z tych samych elementów i relacji tak samo ważnych dla wszystkich osób.  Jakość życia określają takie czynniki jak relacje intymne, przyjaźń, praca, rodzina, finanse, zdrowie czy miejsce zamieszkania. Aby bardziej zobrazować psychospołeczne różnice funkcjonowania osób z niepełnosprawnością i zdrowych posłużę się tutaj przykładami zadań rozwojowych i ich skutkami w dalszych etapach życia.

W okresie wczesnej dorosłości (17 -22) osoby chore podobnie jaki ich zdrowi rówieśnicy muszą sprostać wielu zadaniom rozwojowym. Rozwiązanie problemu daje osobie zadowolenie i poczucie sukcesu oraz motywację przed kolejnymi zadaniami.

Niepowodzenie natomiast czyni ją nieszczęśliwą, odrzuconą przez otoczenie i sprawia, że ma ona trudności ze sprostaniem następnym zadaniom. Realizacja tych zadań bardzo często sprawia dużą trudność dla osób z niepełnosprawnością.

 Jednym z głównych zadań tego okresu jest osiągnięcie autonomii związanej z samodzielnym podejmowaniem decyzji oraz odpowiedzialnością za nią. Osoby z niepełnosprawnością fizyczna bywają uzależnione od pomocy otoczenia w wykonywaniu codziennych czynności, podczas gdy osoby zdrowe w tym czasie, wyprowadzają się z domu rodzinnego i starają się żyć według własnych przekonań i wartości. Dużą rolę odgrywa postawa najbliższego otoczenia, które często decyduje o wszystkim co dotyczy chorych, z przekonaniem, że robią to dla ich dobra, czyniąc ich bardziej zależnymi niż w rzeczywistości wynika to z ich niepełnosprawności, przedstawiając ich jako osoby bezradne, słabe i monotonne. Takie postawy społeczne stanowią istotną przeszkodę w rozwoju.

Kolejnym zadaniem tego okresu jest wytworzenie związków partnerskich, zakładanie rodzin i rodzicielstwo. Większość zdrowych osób dąży do założenia rodziny i wspólnego wychowywania dzieci. Dla osób z niepełnosprawnością powyższe aspekty są również niezwykle ważne.

Tworzenie związków partnerskich wiąże się z aktywnością seksualną, która u osób z niepełnosprawnością bywa znacznie ograniczona. Większość utrudnień związanych z realizacją życia seksualnego znajduje swoje podłoże w czynnikach kulturowych. Mitchell S. Trepper uważa, że aktywność seksualna jest pewnym przywilejem, przysługującym jedynie osobom młodym, zdrowym, sprawnym, heteroseksualnym i atrakcyjnym fizycznie pozbawiając w ten sposób osoby społecznie wykluczone, a tym samym chore, prawa do tworzenia intymnych związków. Osoby z niepełnosprawnością są odbierane przez społeczeństwo jako a seksualne. Bardzo często są one traktowane jak dzieci, pozbawione prawa do pełnienia roli kobiety lub mężczyzny a przy okazji prawa do posiadania własnego potomstwa i wychowywania go w rodzinie. Takie postawy społeczne wobec seksualności osób z niepełnosprawnością budzą u nich wiele obaw przed tworzeniem związku. Osoby te często nie przyznają się do swoich potrzeb seksualnych, często także jest im trudno uwierzyć, że mogą z kimś stworzyć odrębną rodzinę.

Warto podkreślić, że osoby z niepełnosprawnością są bardzo wrażliwe na punkcie swojego wyglądu.

Starają się dorównać w tym zakresie swoim rówieśnikom. Społeczne nastawienie oraz kult piękna i doskonałości budzi w tych osobach lęk i frustrację powodując tym samym, wiele obaw przed ośmieszeniem, co również blokuje wyrażanie potrzeb seksualnych. Odrębna kwestie stanowi odnalezienie partnera życiowego ponieważ osoby z niepełnosprawnością odbierane są jako mniej atrakcyjne i skazane na ciągłą potrzebę pomocy. Bardzo duży wpływ na tworzenie negatywnego myślenia dotyczącego związków ma rodzina, która z góry odbiera osobom z niepełnosprawnością prawo do zaspokojenia tych potrzeb. Społeczeństwo przejawia tendencję do tworzenia stereotypów i mitów na ten temat typu: „Wyrządzisz krzywdę własnym dzieciom, nie będziesz w stanie ich wychować, możesz urodzić niepełnosprawne dziecko.” Mity te są bardzo wyolbrzymione, ponieważ wielu niepełnosprawnych rodziców bardzo dobrze radzi sobie w wychowaniu dzieci, zapewniając swoim pociechom optymalne warunki do prawidłowego rozwoju.

Niejednokrotnie osoby z niepełnosprawnością aby przełamać w sobie barierę i spojrzeć na siebie w sposób wolny od stereotypów udają się do psychologa, który pomaga im otworzyć się na to zadanie i nabrać wiary we własne możliwości. Fundacja Rodzin Polskich, właśnie do takich osób kieruje pomoc psychologiczną.

Równie ważnym wydarzeniem w tym okresie życia jest podjęcie pracy zawodowej, które wiąże się z zaspokojeniem potrzeb na wielu płaszczyznach: psychologicznej, społecznej, ekonomicznej oraz moralnej.

Każdy młody człowiek nie tylko pragnie zostać niezależnym ekonomicznie, ale również mieć poczucie sensu życia i szansę rozwoju zawodowego, awansu czy uznania społecznego, dlatego dąży do zdobycia odpowiedniego wykształcenia i kwalifikacji. Realizacja tych zadań jest łatwiejsza dla osób zdrowych niż chorych.

Można powiedzieć, że barierami w zatrudnieniu osób z niepełnosprawnością są uwarunkowania zewnętrzne (niechęć pracodawców do zatrudniania osób z niepełnosprawnością z powodu postrzegania ich jako mało wydajnych, bariery architektoniczne, niedostateczne rozwiązania cywilno-prawne) oraz czynniki wewnętrzne (bierna postawa tych osób, brak perspektywy i wizji rozwoju zawodowego, przewaga roszczeń nad aktywnością oraz brak wiary we własne możliwości).

Psychologiczne i społeczne aspekty niepełnosprawności w pigułce

Zatrudnienie osób z niepełnosprawnością bardzo często ogranicza się do zakładów pracy chronionej, co wiąże się z niskim wynagrodzeniem, które nie jest adekwatne do dodatkowych potrzeb tych osób i ponoszeniem kosztów: zakupy leków, leczenie sanatoryjne, turnusy rehabilitacyjne, sprzęt rehabilitacyjny lub zaopatrzenie ortopedyczne. Najbardziej dotkliwą przyczyną wykluczenia z otwartego rynku pracy jest doświadczane ubóstwo, które zmusza osoby z niepełnosprawnością do pobierania świadczeń opieki społecznej, a często również do uzależnienia finansowego od swoich bliskich. Na uwagę zasługuje tutaj jeszcze jeden fakt, że osoby z niepełnosprawnością często nie mają szansy na awans zawodowy lub prace o wyższych zarobkach z możliwością dalszego rozwoju. Z powodu małej wiary we własne możliwości lub niedostatecznego uspołecznienia, ale również stereotypowych postaw społecznych, osoby te rzadko reprezentują kierownicze stanowiska.

Osobom z niepełnosprawnością, które nie radzą sobie z zadaniami często towarzyszy poczucie izolacji oraz poczucie ograniczenia samodzielności, odmienności od większości społeczeństwa.

Bariery psychologiczne, architektoniczne, transportowe a także związane z komunikacją międzyludzką, często tworzone są przez  społeczeństwo ale również przez same osoby niepełnosprawne.

Na poczucie izolacji wpływają czynniki osobiste (graniczenia powodowane rodzajem niepełnosprawności; problemy wynikające ze stanu zdrowia; komunikowanie się i komunikacja, trudności w poruszaniu się, podróżach i aktywnym uczestniczeniu w kontaktach z innymi; uzależnienie od pomocy innych osób, zwłaszcza obcych) oraz czynniki subiektywne (lęk i niepokój w kontaktach z innymi; nieakceptowanie choroby; niespójne oczekiwania wobec członków rodziny, pracodawcy i współpracowników; duża potrzeba kontaktów towarzyskich, szczególnie u osób młodych lub samotnych; przekonanie o tym, że realizacja wielu działań uzależniona jest od przychylności innych).

Poczucie izolacji znacznie utrudnia podejmowanie nowych wyzwań, ogranicza rozwój i odbiera motywację do samorealizacji.

Sfera psychiczna w realizacji zadań rozwojowych jest niezwykle ważna, gdyż otwiera drogę osobom z niepełnosprawnością do poprawy jakości życia, dlatego warto o nią zadbać.  Wskazane jest prosić o pomoc psychologiczną, rozmawiać o trudnościach i nie zamykać się na otaczający świat. Bariery, które często źródło mają w odczuciach, myślach i przekonaniach, można pokonać, otwierając sobie przestrzeń do dalszych działań i umacniając się na drodze do rozwoju, co w konsekwencji prowadzi do lepszej jakości życia, satysfakcji i szczęścia.

Podsumowując, można stwierdzić, że niepełnosprawność ma nie tylko wpływ na obniżenie sprawności fizycznej, ale także zaburza funkcjonowanie tych osób w sferze społecznej, ekonomicznej, rodzinnej oraz prokreacyjnej. Zaburzone funkcjonowanie w tych sferach może istotnie wpływać na poziom posiadanych zasobów, a przez to na jakość życia tych osób.

Fundacja Rodzin Polskich zaprasza wszystkie osoby, które  poszukują zmiany , chcą odnaleźć swój potencjał i satysfakcję z życia do kontaktu z nami.

Artykuł „Psychologiczne i społeczne aspekty niepełnosprawności w pigułce” został zlecony przez Fundację Rodzin Polskich w trosce o rozwój psychiczny każdego odbiorcy.